Działalność Państwowego Instytutu Weterynaryjnego — Państwowego Instytutu Badawczego oraz jego zakładów i pracowni została szczegółowo omówiona w opracowaniach wydawanych z okazji kolejnych jubileuszy Instytutu: "Sto lat weterynarii w Puławach - 1862-1962" (1962), "Instytut Weterynarii - czterdzieści lat działalności 1945-1985" (1985), "50-lecie 1945-1995 Państwowego Instytutu Weterynaryjnego w Puławach" (1995) oraz "60 lat działalności Państwowego Instytutu Weterynaryjnego" (2005).

Niniejsze opracowanie przedstawia zatem w dużym skrócie historię Instytutu, natomiast podkreśla te wydarzenia, które miały miejsce w latach późniejszych i siłą rzeczy nie mogły znaleźć się w przytoczonych publikacjach.

Rys historyczny

Państwowy Instytut Weterynaryjny, jako samodzielna instytucja naukowa, został utworzony na mocy dekretu Rady Ministrów z 6 czerwca 1945 r. Stwierdzono w nim, że "Instytut jest centralnym zakładem badawczo-naukowym, ma prawo zakładania filii i kierowania ich pracami na terenie całego Państwa oraz podlega bezpośrednio ministrowi rolnictwa i reform rolnych". Cytowany fragment dekretu podkreśla wysoką, ogólnokrajową pozycję powołanej 70 lat temu instytucji.

Instytut jest spadkobiercą Wydziału Weterynaryjnego działającego w ramach Państwowego Instytutu Naukowego Gospodarstwa Wiejskiego w Puławach. Powołanie samodzielnej placówki naukowej zostało zainicjowane przez grupę ludzi z prof. Witoldem Stefańskim na czele. Duże zasługi do powstania Instytutu położył także kierownik Wydziału Weterynaryjnego — dr Kazimierz Zagrodzki. To dzięki jego zaangażowaniu i niezwykłej energii jeszcze przed wojną wybudowano w stanie surowym gmach obecnej siedziby Instytutu.

Nowo powstały Instytut był bardzo rozbudowany pod względem organizacyjnym, obejmował bowiem swoim zasięgiem nie tylko jednostki naukowe zlokalizowane w Puławach i Bydgoszczy, ale również podlegały mu zakłady produkujące szczepionki i surowice oraz wojewódzkie zakłady higieny weterynaryjnej — funkcjonujące jako laboratoria diagnostyczne. Początkowo głównym zadaniem Instytutu była produkcja biopreparatów i diagnostyka chorób zakaźnych i niezakaźnych zwierząt, a w mniejszym stopniu praca naukowa. Jednak w miarę upływu czasu działalność naukowa rozwijała się coraz wydatniej i przyjmowała charakter działalności planowej. Niewątpliiwie sprzyjającą temu okolicznością było oddzielenie od Instytutu, w roku 1952, zakładów produkcyjnych oraz przejęcie, w roku 1960, wojewódzkich zakładów higieny weterynaryjnej przez administrację weterynaryjną.

Powstały wówczas nowe zakłady i pracownie, w tym Zakład Pryszczycy w Zduńskiej Woli, Zakład Badań nad Leptospirozą we Wrocławiu oraz Zakład Technologii i Kontroli Leków w Warszawie. W kolejnych latach utworzono nowe zakłady i pracownie naukowe w Puławach, Gdańsku, Poznaniu, Bydgoszczy i Swarzędzu.

Wszystkie te zmiany pozwoliły na skoncentrowanie wysiłku przede wszystkim na pracy naukowej, rozwiązywaniu problemów istotnych dla podniesienia zdrowotności pogłowia zwierząt, higieny żywności pochodzenia zwierzęcego i tworzeniu naukowych podstaw dla skutecznej działalności służby weterynaryjnej. Ukształtowana wówczas struktura organizacyjna Instytutu obejmowała zakłady i pracownie reprezentujące określone dyscypliny naukowe jak: bakteriologia, wirusologia, parazytologia, biochemia, patomorfologia, farmakologia, toksykologia, fizjopatologia rozrodu i gruczołu mlekowego, higiena zwierząt i higiena żywności pochodzenia zwierzęcego; zajmujące się chorobami poszczególnych gatunków zwierząt gospodarskich (bydło, owce, trzoda chlewna, konie, drób, zwierzęta mięsożerne i futerkowe, ryby, pszczoły) oraz prowadzące badania nad istotnymi dla hodowli zwierząt chorobami, jak pryszczyca, gruźlica, bruceloza,leptospiroza, enzootyczna białaczka bydła czy choroby niedoborowe.

 W miarę upływu lat okazało się jednak, że rozbudowana struktura organizacyjna nadmiernie obciążała koszty funkcjonowania Instytutu, a ponadto działalność niektórych jednostek organizacyjnych była nieadekwatna do wciąż zmieniających się zadań i zobowiązań Instytutu. W takiej sytuacji niektóre zakłady i pracownie, a zwłaszcza te, które były zlokalizowane poza Puławami, były stopniowo likwidowane, przekształcane lub łączone z innymi zakładami. W efekcie tych działań pozostały jedynie zakłady znajdujące się w Puławach oraz Zakład Pryszczycy w Zduńskiej Woli.

 W roku 1955 Instytut otrzymał nowy statut, w którym zmieniono dotychczasową nazwę Instytutu na Instytut Weterynarii w Puławach. Nowa nazwa obowiązywała do roku 1995, kiedy to wrócono do nazwy pierwotnej.